چکیده

پژوهش حاضر مربوط به این است که چگونه می‌توان با آموزش مهارت‌ها و روش‌های زندگی سلامت روحی و روانی دانش آموزان را تقویت نمود. جامعه آماری تعداد 15 نفر از دانش آموزان دختر هنرستان حرفه ای حاج قاسم عاشوری است که در سال تحصیلی 92-91 مشغول به تحصیل بودند. پرسشنامه مورد استفاده برای تعیین منبع کنترل درونی و بیرونی دانش آموزان پرسشنامه منبع کنترل (لونسون) و پرسشنامه مورد استفاده برای تعیین میزان سلامت روان پرسشنامه سلامت عمومی کلدبرگ بود که ابتدا دو پرسشنامه قبل از اجرای کلاس مهارت‌های زندگی در اختیار دانش آموزان قرار گرفت و پس از بررسی نتایج این پرسشنامه‌ها به مدت 4 هفته در هر هفته 2 جلسه مجموعاً 8 جلسه در ماه برای دانش آموزان کلاس مهارت‌های زندگی برگزار گردید و پس از پایان کلاس‌ها مجدداً آزمون سلامت عمومی کلدبرگ از دانش آموزان انجام گرفت. نتایج حاصل از بررسی‌های پس آزمون و پیش آزمون نشان دهنده تأثیر مثبت آموزش مهارت‌های زندگی بر تقویت سلامت روان دانش آموزان بود از نتایج پژوهش می‌توان در جهت تقویت سلامت روان دانش آموزان در سنین نوجوانی و جوانی در مدارس استفاده نمود و آن را در جامعه نهادینه نمود.

 مقدمه

روانشناسان در دههٔ ها اخیر در برسی اختلالات رفتاری و انحرافات اجتماعی به این نتیجه رسیده‌اند که بسیاری از اختلالات و آسیب‌ها در ناتوانی افراد در تحلیل صحیح و مناسب از خود و موقعیت خویش، عدم احساس کنترل و کفایت شخصی جهت رویارویی با موقعیت‌های دشوار و عدم آمادگی برای حل مشکلات و مسائل زندگی به شیوه مناسب ریشه دارد. بنابراین با توجه به تغییرات و پیچیدگی‌های روزافزون جامعه و گسترش روابط اجتماعی آماده سازی افراد بخصوص نسل جوان جهت رویارویی با موقعیت‌های دشوار امری ضروری به نظر می‌رسد. در همین راستا روان شناسان با حمایت سازمان‌های ملی و بین المللی جهت پیشگیری از بیماری‌های روانی و نابه هنجاری‌های اجتماعی آموزش مهارت‌های زندگی و برقراری ارتباط مؤثر را در سراسر جهان و در سطح مدارس آغاز نموده‌اند. (طارمیان و همکاران 1378).

آنچه امروز تحت عنوان مهارت‌های زندگی مشهود است تنها حاصل کار پژوهشگران عصر حاضر نیست بلکه بسیاری از این مهارت‌ها در لابلای تعالیم الهی بخصوص در قرآن و احادیث معصومین (ع) بیان شده است.

بطوری که تلاش برای برقراری ارتباط مفید و مؤثر با دیگران، خودشناسی و توجه به ارزش‌ها که از فصول اساسی درس مهارت‌های زندگی است به کرات در قرآن، نهج البلاغه، صحیفه سجادیه و احادیث منقول از سایر معصومین (ع) مورد تاکید قرار گرفته است. (طارمیان و همکاران، 1378)
مهارت‌های زندگی جزء طرح‌های ارتقای بهداشت روان است که توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) در سال 1993 به منظور ارتقای سطح بهداشت روان و پیشگیری از آسیب‌های روانی و اجتماعی مطرح شده است.

بهداشت روانی از جمله مهم‌ترین نیازهای انسان امروزی است که برای تأمین آن لازم است فرد دقیقاً خود را بشناسد، بتواند دیگران را درک کرده و روابط موثری با آن‌ها ایجاد نماید. هیجان‌های منفی و استرس‌های روزمره خود را شناسایی کند و آن‌ها را تحت کنترل درآورد. به شیوه ای مؤثر مشکلات خود را حل کرده و تصمیم‌های مناسبی را اتخاذ کند و دیگر اینکه کلیشه ای فکر نکرده و اطلاعات را بدون پردازش نپذیرد لازمه بر آورده شدن نیازهای اساسی فوق تسلط بر مهارت‌های فردی و اجتماعی است. برخی از این مهارت‌ها عبارت‌اند از: مهارت خودآگاهی و همدلی- مهارت‌های ارتباطی، مهارت حل مساله، مهارت تصمیم گیری، مهارت کنترل هیجان‌های منفی، مهارت مقابله با استرس، مهارت تفکر خلاق و تفکر انتقادی (ناصری، 1384)

مهارت‌های فردی و اجتماعی فرد را قادر می‌سازد که به طور مؤثر با مقتضیات و کشمکش‌های زندگی روبرو شود.

دوره نوجوانی، دوره ای بحرانی است که تغییرات عمده ای در فرد «از لحاظ فیزیولوژیکی، شناختی و روانی» و محیط بیرونی فرد «فشار همسالان، انتقال از محیط کوچک مدرسه به محیطی بزرگ‌تر در جامعه و مواجه شدن با هنجارها» به وجود می‌آید.

چنین تغییراتی اغلب با مشکلاتی همراه است که بسیار استرس زاست. به همین دلیل اکثر نوجوانان در یک دوره بحرانی به سر می‌برند. با توجه به این مسائل جهت پیشگیری از اختلالات روانی و یا تداوم سلامت روانی، نوجوانان باید راهبردهای مقابله ای مؤثر را یاد بگیرند. (پترسون و هامبورگ 1986 به نقل از کلینگمن 1988)

بنابراین با توجه به نقش مهم مدارس در تأمین بهداشت روانی دانش آموز، برنامه آموزش مهارت‌های زندگی، روش موثری در جهت رشد شخصیت سالم دانش آموزان و تأمین و حفظ بهداشت روانی دانش آموزان تلقی می‌شود. به این ترتیب مدارس به جای اینکه تنها بر افزایش عملکرد تحصیلی دانش آموزان تمرکز نمایند، باید بر تأمین و حفظ سلامت روان آنان نیز تاکید نمایند و اقدامات لازم را به منظور تحقق هدف مذکور انجام دهند چرا که اگر هدف فوق تحقق یابد بسیاری در مشکلات تحصیلی و آموزشگاهی و بدنبال آن اجتماعی نیز خودبخود کاهش می‌یابد.